लाज ठूलो कि रोग ?

म सँग हिँड्ने भए हिँड् नत्र घर आउनु पर्दैन ।' अन्दाजी ४० वर्षको मानिसले करिब ३३ वर्षकी महिलालाई हातमा समातेर तानेको हेर्नेको भिड नै लाग्यो जिल्ला अस्पताल स्याङजामा । केही महिला कराए, 'उपचार पनि गर्न नदिएर मार्न आँटेको ।' ती महिलाहरूको प्रश्नमा लोग्नेमानिस बोले, 'मेरा खेताला तिमीहरूले तिर्दिन्छौ ?' उनले त्यसपछि लगातार कराए, 'अझै १० र १२ वटा खेताला तिर्नु छ, काम कसले गर्दिन्छ ।'

उनी आङ खस्ने रोग भएकी श्रीमतीलाई अप्रेसन गर्न नदिन अस्पतालमै लिन आएका रहेछन् । कारण अप्रेसनपछि उनका घरमा काम गर्ने मानिस हुँदैनन् । उनलाई रोगले कैयौं वर्षसम्म थलिएकी श्रीमतीको भन्दा बढी पीर खेताला तिर्नको थियो । अस्पतालमा उपचारमा आएका सबै महिलाले मात्र होइन डाक्टरले पनि सम्झाए । कसैको केही नलागेपछि महिलाहरूले श्रीमतीलाई अप्रेसन गर्न नदिए कालो मोसो लगाएर बजार डुलाउँछौं भनेर धम्कीको भाषै प्रयोग गरे । त्यसपछि ती महिलाको अप्रेसन त भयो तर उनले घरमा कस्तो स्याहार पाइन् होला शंका छ । आफ्नै श्रीमतीको उपचार गर्नका लागि अरूले कालो मोसो लगाउने धम्की दिनुपर्छ भने हामी कुन अवस्थामा छौ ? स्याङजा पुतलीबजारकै यी बासिन्दाको त यो हविगत छ भने अनकन्टार ग्रामीण भेगका बासिन्दाको अवस्था के होला जो अस्पतालको पहुँचभन्दा निकै टाढा छन् । 

जिल्ला अस्पतालमा निःशुल्क उपचार गर्न पाउँदा समेत सबैले श्रीमान्लाई धम्क्याउनुपर्‍यो भने नदेखिएका अरू समस्या त कति छन् कति तर सबभन्दा बढी देखिएकै समस्या हो लाज । कोही उपचार नपाएर थलिएका छन् त कोही रोग लुकाएर । जिल्ला अस्पतालमा चलेको एउटै शिविरमा १ सय ४७ जनाले अप्रेसन गरे । तीमध्ये अधिकांशका श्रीमान् धनाढ्य र छोराछोरी नाम चलेका बुद्धिजीवी थिए । तिनीहरूले आफूलाई कम्तीमा ३ वर्षदेखि १५ वर्षसम्म पुरानो रोग भएको बताए । उनीहरूले बढी लाजको कारण घरमा नभनेको बताए । छोराछोरीलाई त परै जाओस् यी महिलाको समस्या स्वयं आफ्नै श्रीमान्लाई पत्तो थिएन । यसकारण के बुझ्न सकिन्छ भने आफ्नी श्रीमतीको समस्याप्रति श्रीमान् नै हेलचेक््रयाइँ गर्छन् या चासै राख्दैनन् । दोष श्रीमान्को मात्र होइन श्रीमती पनि यसमा सचेत छैनन् ।

अप्रेसन गर्न आएकामध्ये पनि नजिक शिविर भएका कारण घरका मानिसलाई नभनी जान पाएकाले रोग भएको खुलासा भएको थियो । अप्रेसन गरेर बेडमा सुतेपछि मात्र आफन्तले चाल पाएका थिए । शिविरमा आउने ९५ प्रतिशतले लाजको कारण रोग लुकाएर पहिला उपचार नगराएको बताए । १५ वर्षदेखि रोग लागे पनि लाजका कारण अहिलेसम्म भन्न नसकेको अर्जुनचौपारीकी भागिरथी जिसीले बताइन् । उनले भनिन्, 'कोसँग भन्नु यस्तो कुरा लाज हुन्छ ।' जिल्लामै शिविर चलेको थाहा पाएपछि एकछिन बजार जान्छु भनेर आएकी' उनले अप्रेसन गर्ने पक्का भएपछि घरमा खबर गरेकी थिइन् ।

आर्थिक अभाव, अप्रेसन गर्ने अस्पताल टाढा भएका कारण पनि महिलाले यो सुविधा पाएका छैनन् । विनायक अस्पतालका सर्जन डाक्टर धमेन्द्र सिंह भन्छन्, 'बढीले त लाज मानेर रोग लुकाएका छन्, त्यसैले कति त आङ खस्ने समस्या बढेर क्यान्सर भएको पत्ता लागेको छ ।' डाक्टर सिंहका अनुसार नेपालमा १५ लाख महिलाले आङ खसेर अप्रेसन गरेका छन् । यसमा अझै उपचार गराउन नआउनेको संख्या बढी रहेको सिंहको अनुमान छ ।

पहाडी जिल्लामा उकालोओरालोमा ठूलो भारी बोकेर हिँड्नुपर्ने, सानै उमेरमा विवाह हुने र सुत्केरीमा काम गर्ने कारण पनि यो समस्या बढी भएको जिल्ला अस्पतालका प्रमुख डाक्टर तारानाथ शर्माले बताए । उनले भने, 'योबाहेक आर्थिक कारण पनि प्रमुख हो ।' आर्थिक अवस्था कमजोर हुँदा अप्रेसनपछि भिटामिन बढी खानुपर्ने, गाह्रो काम गर्न नहुने र अप्रेसन गर्ने रकम नहँुदा धेरैले उपचार गर्न पाएका छैनन् । यी समस्या त छँदै छन् तर लाजकै कारण उपचार नगर्ने र आफ्ना श्रीमतीको रोगप्रति हेलचेक््रयाइँ गर्ने संस्कार हामीले कहिलेसम्म हुर्काइराख्ने ?
(Kantipur support )